Wbrew powszechnej opinii, autyzm nie jest chorobą, ale zaburzeniem w rozwoju mózgu, cechującym się innym postrzeganiem świata i sposobem myślenia. Nie można wyleczyć autyzmu, lecz jego wczesne rozpoznanie umożliwi przeprowadzenie odpowiednich terapii, ważnych dla jak największego komfortu dziecka dotkniętego tym zaburzeniem. Jakie symptomy mogą świadczyć o autyzmie?
Zaburzenia autystyczne – czym naprawdę są
Autyzm, to diagnoza której nie chce usłyszeć żaden rodzic. Oczywiste jest bowiem, że po jej usłyszeniu życie rodziny całkowicie się zmieni i będzie podporządkowane terapii. Dochodzi do tego także obawa o jakość życia pociechy, o to czy będzie w stanie samodzielnie funkcjonować w przyszłości. Autyzm to zaburzenie, utrudniające komunikację i interakcje z innymi ludźmi. Osoby, które są nim dotknięte, określa się jako żyjące we własnym świecie, dlatego zrozumienie przez nie otaczającej rzeczywistości i uczestnictwo w niej są bardzo trudne. Przyczyny powstawania tego zaburzenia nie są do końca jasne, coraz częściej jednak naukowcy skłaniają się do teorii jej genetycznych podstaw. Autyzm, mimo że znany od kilkudziesięciu lat, wciąż nie jest dobrze rozpoznany, trwają nad nim intensywne badania.
Spektrum autyzmu – na czym polega
Zakres objawów, które można zaliczyć do autystycznych jest dość szeroki, dlatego często mówi się o spektrum autyzmu. Zalicza się do niego wiele schorzeń, których główną osią są trudności w komunikacji społecznej i interakcjach, jednak w zależności od ich rodzaju są bardziej lub mniej nasilone oraz pojawiają się na innym etapie rozwoju. W Polsce w klasyfikacji zaburzeń z zakresu spektrum autyzmu wykorzystuje się tą opracowaną przez Światową Organizację Zdrowia ICD (a dokładniej jej 10 wersję). Zgodnie z nią wyróżnia się m.in.:
– autyzm wczesnodziecięcy (tzw. zespół Kannera)
– autyzm atypowy
– zespół Retta
– zespół Aspergera
– inne całościowe zaburzenia rozwojowe.
Rozpoznanie autyzmu nie jest proste, ponieważ objawy mogą się różnić nie tylko ze względu na rodzaj zaburzenia, ale także u każdego dziecka może ono przebiegać inaczej. Na przykład u jednego dziecka będą występowały duże problemy z mową, a u kolejnego kłopotem będą interakcje społeczne – mimo że cierpią na to samo zaburzenie. Skupiając się na samym autyzmie – nie jego spektrum – należy zwrócić uwagę na to, że autyzm wczesnodziecięcy objawia się w pierwszych 3 latach życia, natomiast symptomy autyzmu atypowego pojawiają się najczęściej dopiero w 3 roku życia.
Zespół Kannera – objawy już u niemowlęcia
Autyzm cztery razy częściej dotyka chłopców niż dziewczynki. Nie istnieją jedne, rzetelne dane, określające jaki dokładnie jest udział w populacji osób dotkniętych zespołem Kannera, czyli autyzmem wczesnodziecięcym. Zgodnie z najpopularniej podawanymi statystykami jest to 5-10 osób na 10 tysięcy. Niestety nie da się w żaden sposób zapobiec wystąpieniu autyzmu u dziecka. Uważa się, że powstaje on przez zaburzenia w rozwoju układu nerwowego, do których dochodzi już w pierwszych etapach życia dziecka. Podobnie jak inne zaburzenia ze spektrum autyzmu, jego przebieg może być diametralnie różny, a w przypadku najmłodszych dzieci, wczesne zaobserwowanie objawów również może być dość trudne. Na co jednak warto zwrócić uwagę w zachowaniu niemowlęcia?
– problem z nawiązaniem kontaktu wzrokowego
– nietypowe reakcje na dźwięki, np. brak wrażliwości na hałas
– brak zainteresowania twarzami innych ludzi
– niewielka ekspresyjność
– ograniczona mimika twarzy
– brak aktywnej gestykulacji
Oczywiście, wszystkie te symptomy można utożsamić z indywidualnym rozwojem dziecka oraz jego cechami osobowości. Jednak w miarę dorastania malucha, kiedy skończy 2 lub 3 lata, jego specyficzne zachowania stają się coraz bardziej widoczne. Dzieci autystyczne nie potrafią choćby bawić się „na niby”, czyli w odgrywanie ról lalkami lub maskotkami. Nie widać po nich reakcji na ciekawy przedmiot lub zabawę, często sprawiają wrażenie jakby nie słyszały co się do nich mówi, nawet w przypadku usłyszenia dźwięku własnego imienia. W tym wieku następuje też intensywny rozwój mowy dziecka, do ukończenia drugiego roku życia maluch powinien znać ok. 100 słów. W przypadku dzieci z zaburzeniami autystycznymi rozwój mowy jest powolny, a często nawet nie postępuje wcale.
Autyzm atypowy – późne symptomy
Jeśli objawy autystyczne pojawiają się w okolicach trzecich urodzin dziecka, a wcześniej rozwijało się według powszechnie przyjętych schematów – wówczas jest diagnozowany jako autyzm atypowy. Co powinno zaniepokoić w zachowaniu 3-latka i nieco starszego malucha? Podobnie jak w sytuacji autyzmu wczesnodziecięcego, na pierwszy plan wysuwają się zaburzenia mowy. Dochodzą do tego jednak także zachowania, które można określić jako specyficzne. Mogą one jednocześnie sprawiać wrażenie, że dziecko po prostu jest oryginalne. Jest to m.in. zamiłowanie do powtarzającego się schematu rozkładu dnia. Jeśli dziecko jest np. przyzwyczajone, że codziennie po obiedzie wychodzi na spacer, jeśli nastąpi odstępstwo od tej rutyny, maluch nie tylko jest rozczarowany, ale reaguje histerią lub nawet agresją. Dziecko autystyczne zawsze bawi się tymi samymi zabawkami w określony sposób i gwałtownie reaguje na każdą zmianę. Bardziej interesują go przedmioty niż ludzie, unika patrzenia w oczy, ma problem z dotykiem (także przez bliskie osoby), przejawia zachowania agresywne – również wobec siebie. Często zdarza się, że autyzmowi atypowemu towarzyszą inne zaburzenia rozwojowe i jego objawy są błędnie przypisywane właśnie do nich. Odpowiednie terapie oczywiście wspomogą rozwój dziecka i jego otwarcie się na świat, jednak objawy autyzmu – o mniejszym lub większym nasileniu – będą towarzyszyć dziecku do końca życia. Jak zauważają jednak badacze – im później wystąpią symptomy, tym lepsze są zazwyczaj rokowania.
Terapia osób autystycznych – jak wygląda
Nie istniej lek na autyzm. Przeprowadzane są za to różnego rodzaju terapie, a także sposoby leczenia, które mają w jak największym stopniu wspomóc codzienne funkcjonowanie osób autystycznych. Stosowane jest także wspomagające leczenie farmakologiczne, które jednak ma na celu tylko zredukowanie objawów psychopatologicznych (choćby autoagresji i wahań nastroju). W przypadku występowania zaburzeń rozwoju mowy, bardzo istotna jest praca z logopedą. W przypadku trudności komunikacyjnych pomocne są z kolei różnego rodzaju terapie behawioralne, jak również dość nowoczesne metody, m.in. dogoterapia. Każda metoda leczenia ma na celu usprawnienie komunikacji oraz choćby minimalne pobudzenie zainteresowania rówieśnikami i całą otaczającą rzeczywistością. Kluczowa jest też nauka rozumienia własnych emocji i uzewnętrzniania ich (co u osób autystycznych zazwyczaj wcale nie występuje), a także rozpoznawanie uczuć innych osób. Terapia jest zawsze dobierana indywidualnie, nie tylko pod kątem odmiany autyzmu, ale przede wszystkim objawów, które są najsilniejsze. Niezwykle ważne jest, żeby jak najszybciej zwrócić uwagę na występowanie wymienionych objawów – w przypadku rodziców trudno jest oczywiście zaakceptować fakt, że rozwój ich pociechy nie jest prawidłowy. Jednak im wcześniejsza diagnoza, tym skuteczniejsze może okazać się leczenie.
